III. ÜNİTE ANLATIM TÜRLERİ
1. ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM–İSİM (AD)
Öyküleyici Anlatım
Bir konunun, bir olayın bir ya da daha çok kahraman etrafında, belirli bir zaman ve yer içinde anlatıldığı anlatım tekniğidir.
Öyküleyici anlatım olay kaynaklı bir anlatım tekniğidir. Öyküleyici anlatımın olabilmesi için bir kişinin başından geçen bir ya da daha çok olayın olması gerekir. Bir kişinin başından geçenler, bir trafik kazası, bir futbol karşılaşması, geçmişte yaşadığı bir takım olaylar... öyküleyici anlatımın sınırlarına girmektedir.
"Karanlık bir kış gecesi saat üç sularıydı. Bilmem nereden eve dönüyordum. Herkes derin bir uykudaydı. O duruma gelmiştim ki kendisini dinleye dinleye kapılan insanlar gibi "Ah, bir polise rastlasam!" diyordum. Birden bire iki gölge gördüm. Biri hızlı hızlı sert adımlarla doğuya doğru giden ufak tefek bir adamdı. Diğeri sekiz on yaşlarında bir kız çocuğu."
Öyküleyici anlatımda her şey hareket hâlindedir. Varlıklar hayatın akışı içinde devamlı bir hareketlilik ve değişme içinde ele alınır. Yukarıdaki parçada bu görülmektedir.
Özellikleri:
1- Olay, kişi, mekân ve zaman ortak öğeleridir.
2- Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir. (Anlatıcı olay kahramanlarından biridir)
3- Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır.
4- Olaylar ilahi bakış açısıyla anlatılabilir.
5- Olaylar 3.şahsın ağzından anlatılabilir. (Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır
6- Kişi, mekân ve zaman olay ve olay örgüsünü oluşturmak için kullanılan ögelerdir.
7- Öyküleyici anlatım hikâye, roman, anı, söyleşi, görüşme(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır.
8- Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır.
9- Yaşanmış olaylarda olay zincir, kurgulanmış olaylarda olay zinciri vardır.
10- 3.Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir.
11- Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır.
12- Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca kişi öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişidir.
13- Kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır.
İsim (Ad)
Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir. İsimlerle, karşıladıkları kavram ve nesneler arasında çok sıkı bir ilgi vardır. Bunlar daima birbirlerini çağrıştırır.
Örneğin "kitap" sözü aklımızda hemen varlık olarak "kitap" nesnesini canlandırır. Ya da bir kitabı gördüğümüzde zihnimize hemen onu karşılayan isim gelir. Kavramlar için ise bu kadar belirgin bir ilişkininvarlığını söyleyemeyiz.
Örneğin "dert" dendiğinde aklımızda bir nesne canlanmaz; ancak bunun insanı sıkıntıya sokan bir durum olduğu zihnimizde belirir.
İsim çeşitlerini görelim.
1. Cins (Tür) İsmi
Aynı türden varlıkları karşılayan isimlerdir. Bu varlıkların benzerleri etrafta çoktur:
“Ağaç, çiçek, kitap, ev, okul, insan, ders...”
2. Özel İsim
Tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan isimlerdir.
Balıkesir, Çukurova, Alpler gibi yer adları, Yunus, Serpil, Recep gibi kişi adları, Türkiye, Portekiz, Hollanda gibi ülke adları, Günün Ötesi, Kiralık Konak, Türk Edebiyatı, Hürriyet gibi kitap, dergi, gazete adları, Bilkent Üniversitesi, Yeşilay, Türkiye Büyük Millet Meclisi gibi kurum adları, Almanca, Türkçe, Rusça gibi dil adları, İslâmiyet, Ortodoks, Yahudilik gibi din adları, Boncuk, Tekir, Yumak gibi hayvanlara verilen adlar özel isimdir.
3. Tekil İsim
Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlere tekil isim denir.
Bunlar "kitap, çocuk, şiir, bilgisayar..." gibi bir varlığı karşılayan isimlerdir.
4. Çoğul İsim
Sayıca birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. Çoğul isimler, "-ler, -lar" eki getirilerek yapılır.
"Kitaplar, çocuklar, şiirler, bilgisayarlar..." isimleri çoğul isimlerdir.
5. Topluluk İsmi
Yapıca tekil olduğu hâlde, yani çoğul eki almadığı halde birden çok varlığı karşılayan isimlere topluluk ismi denir.
"Toplum, halk, millet, ordu, bölük, sürü..." sözcükleri birer topluluk adıdır.
Topluluk isimleri de çoğul eki alabilir. Bu durumda grupların çoğulu bildirilmiş olur.
Örneğin, "Ordular ilk hedefiniz Akdeniz!" cümlesinde "ordu" topluluk ismi çoğul eki almıştır. Burada ordunun birden fazla olduğu anlatılmak istenmiştir.
6. Somut (Madde) İsim
Duyu organlarımız ile algılanan isimlere somut isim denir.
"Kitap, masa, insan, ışık..." beş duyumuzdan biri ile algılanan somut isimlerdir.
7. Soyut (Mana) İsim
Duyu organlarımız ile algılanamayan, ama varlığına inandığımız isimlerdir.
"Neşe, özlem, sevgi, korku..." duyu organlarımız ile algılanamayan soyut isimlerdir.